Η ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 με τον νόμο 4990/2022 στην εθνική νομοθεσία, αναφορικά με την προστασία προσώπων που αναφέρουν παραβάσεις ενωσιακού δικαίου, άλλως whistleblowing, ενώ προσφέρει προστασία στους τελευταίους, επιφέρει υποχρεώσεις στις επιχειρήσεις. Ουσιαστικά, με τον παρόντα νόμο δίνονται κίνητρα σε ορισμένες κατηγορίες προσώπων να αποκαλύψουν παράνομες συμπεριφορές των εργοδοτών τους μέσω συγκεκριμένων διαύλων που καθιερώνονται, παρέχοντας παράλληλα ένα απόλυτο, σχεδόν, πλαίσιο προστασίας.
Ι. Σκοπός
Σκοπός είναι η ίδρυση ενός συστήματος εσωτερικής και εξωτερικής αναφοράς παραβιάσεων από πλευράς των εργοδοτών.
ΙΙ. Ιδιωτικοί φορείς ως υποκείμενα των υποχρεώσεων
Ο Ν. 4990/2022 θέτει συγκεκριμένες κανονιστικές απαιτήσεις συμμόρφωσης σε όλες τις επιχειρήσεις με περισσότερους από 50 εργαζομένους, και συγκεκριμένα:
• Φορείς με περισσότερους από 250 εργαζομένους, υποχρεώσεις από 11.05.2023.
• Φορείς με 50-249 εργαζομένους, υποχρεώσεις από 17.12.2023.
Ο αριθμός των εργαζομένων υπολογίζεται βάσει του Ν. 4308/2014 και στον ορισμό περιλαμβάνονται, ενώ οι επιμέρους ΚΑΔ αναμένεται να ανακοινωθούν.
ΙΙΙ. Πεδίο εφαρμογής καθ’ ύλην
Ο εν λόγω νόμος εφαρμόζεται για την προστασία προσώπων που αναφέρουν ή αποκαλύπτουν παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου στους τομείς, μεταξύ άλλων, της ασφάλειας και της συμμόρφωσης των προϊόντων, της προστασίας των καταναλωτών, της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, αλλά και παραβιάσεις που σχετίζονται με την εσωτερική αγορά, συμπεριλαμβανομένων των παραβιάσεων των κανόνων της Ένωσης περί ανταγωνισμού και κρατικών ενισχύσεων, καθώς και παραβιάσεων των κανόνων για τη φορολογία των εταιρειών ή διακανονισμούς.
IV. Πεδίο εφαρμογής προστασίας προσώπων (whistleblowers)
Οι διατάξεις του νόμου προσφέρουν προστασία σε όλους τους εργαζομένους, καθώς και, ενδεικτικά, σε μη μισθωτούς συμβούλους, πρώην εργαζομένους, υποψήφιους εργαζομένους, μετόχους, μέλη Δ.Σ., προμηθευτές.
Ακόμα, επεκτείνεται η προστασία και σε τρίτα νομικά και φυσικά πρόσωπα που συνδέονται με τους αναφέροντες και μπορεί να υποστούν αντίποινα σε εργασιακό πλαίσιο (π.χ. σε συναδέλφους ή συγγενείς των αναφερόντων).
V. Πώς γίνεται η αναφορά παραβίασης (whistleblowing)
Η αναφορά λαμβάνει χώρα είτε εσωτερικά, είτε εξωτερικά, είτε με δημόσια αποκάλυψη. Κρίσιμη εν προκειμένω είναι η εσωτερική υποβολή αναφοράς, καθώς είναι και αυτή που γεννά υποχρεώσεις στις επιχειρήσεις.
Α. Η εσωτερική αναφορά υποβάλλεται γραπτώς ή προφορικώς ή μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, η οποία λειτουργεί στον διαδικτυακό τόπο της επιχείρησης.
Συγκεκριμένα, κάθε επιχείρηση οφείλει να ορίσει ένα άτομο του προσωπικού ως Υπεύθυνο Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών (Υ.Π.Π.Α.), το οποίο επωμίζεται με την υποχρέωση διαχείρισης της αναφοράς, κατά τα οριζόμενα στο νόμο (αρ. 10) και το οποίο γνωστοποιείται στην Επιθεώρηση Εργασίας ως Υ.Π.Π.Α. Η υποχρέωση ορισμού Υ.Π.Π.Α. διατηρείται για δύο (2) ημερολογιακά έτη μετά από το έτος κατά το οποίο ο φορέας συμπλήρωσε τον αριθμό των πενήντα (50) απασχολουμένων. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις οφείλουν να προβλέψουν σχετικό πεδίο στο διαδικτυακό τους τόπο, μέσω του οποίου θα γίνεται η υποβολή της αναφοράς ηλεκτρονικά.
Συνεπώς οι υποχρεώσεις συνοψίζονται ως εξής:
1. Ορισμός Υ.Π.Π.Α. και δήλωσή του στην Επιθεώρηση Εργασίας
2. Ανάπτυξη διαδικασίας και συστήματος εσωτερικής υποβολής, παραλαβής και παρακολούθησης αναφοράς
3. Πρόβλεψη δυνατότητας ηλεκτρονικής υποβολής αναφοράς στον διαδικτυακό τόπο.
Β. Η εξωτερική αναφορά γίνεται μέσω της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (Ε.Α.Δ.), η οποία, ως εξωτερικός δίαυλος αναφοράς, θα αποτελεί την αρμόδια αρχή παραλαβής, διαχείρισης και παρακολούθησης των αναφορών που υποβάλλονται απευθείας σε αυτήν. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, η αναφορά μπορεί να γίνει και με δημόσια αποκάλυψη, ήτοι δημόσια και απευθείας από τον αναφέροντα, μέσω κάποιου πρόσφορου σχετικού μέσου (π.χ. μέσα κοινωνικής δικτύωσης).